سایبر نایف ( CyberKnife )
سایبر نایف ( CyberKnife ) چیست و چه کاربردی دارد ؟
پرتودرمانی یا رادیوتراپی (Radiation therapy) یکی از مهم‌ترین شاخه‌های فیزیک پزشکی است. پرتودرمانی به درمان بیماری با استفاده از پرتوهای نافذ مانند پرتوهای ایکس و آلفا و بتا و گاما که یا از دستگاه تابیده می‌شوند یا از داروهای حاوی مواد نشاندارشده ساطع می‌شوند گویند .
به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، کاربرد اصلی پرتو درمانی در معالجه و یا تقلیل امراض سرطانی می‌باشد. پرتودرمانی یکی از درمان‌های سرطان است که در آن با تابانیدن اشعه بر توده سرطانی، سلول‌های سرطانی کشته می‌شوند. پرتودرمانی با اهداف و شیوه‌های متنوع و متفاوتی، انجام میشود.
انجام پرتودرمانی نیاز به امکانات و محاسبات دقیق دارد، باید دقیقا محاسبه شود که چه میزان اشعه به بدن تابانیده شود، این میزان اشعه باید دقیقا بر هدف متمرکز شود. از آنجا که توده‌ای که اشعه می‌گیرد در عمق بدن قرار دارد، باید اشعه طوری تابانیده شود که اعضای سر راه تحت تأثیر قرار نگیرند به همین منظور گاهی اشعه کل مورد نیاز را محاسبه می‌کنند و از چند مسیر اشعه را به بدن می‌تابانند، طوری که نهایتا میزان کلی پرتو دریافتی برای کشتن سلول‌های سرطانی کافی باشد، اما از آنجا که اشعه به چند باریکه تقسیم شده و از چند زاویه به بدن تابانیده شده، اعضای سر راه آسیب نمی‌بینند.
نزدیک دو سوم از بیماران سرطانی در جریان مداوای خود از پرتودرمانی استفاده می‌کنند. در سال ۲۰۰۴، این تعداد در آمریکا به ۱ میلیون نفر رسید. در این میان، سرطان پروستات، سرطان ریه، و سرطان سینه ۵۶٪ معضلات را تشکیل می‌دادند
سایبر نایف یک نوع ربات رادیوتراپ است. دستگاه رادیوتراپی رباتیک سایبر نایف برای درمان سرطان از ماه فوریه ۲۰۰۹ مورد استفاده قرار گرفته شده است .
سایبرنایف، شیوه‌ای از پرتودرمانی است که به وسیله دکتر جان آر آدلر، استاد جراحی مغز و اعصاب و پرتودرمانی دانشگاه استنفورد و همچنین پیتر و راسل شونبرگ از شرکت پژوهشی شونبرگ، بنیان نهاده شد. در این شیوه البته خبری از چاقوی واقعی نیست ولی پرتو تابانیده شده به مانند چاقویی دقیق و بدون درد، بدون اینکه نیاز به بیهوشی باشد،
دستگاه سایبر نایف با تنفس بیمار به حرکت درمی‌آید و میتواند تومورهای سرطانی را با دقت بسیار بالاتر از روش‌های دیگر مورد هدف قرار دهد و میزان آسیب به بافتهای سالم را کاهش دهد.
این دستگاه در واقع نوعی شتابگر خطی فشرده است که روی بازوی رباتیک نصب شده است. سایبر نایف با استفاده از بازوی رباتیک پرتوهای چندگانه تشعشعات با دوز بالا را از زوایای مختلف انتقال می‌دهد.
حین کار این دستگاه دوربین‌های مجهز به اشعه ایکس تنفس بیمار را کنترل می‌کنند و برای به حداقل رساندن آسیب به بافتهای سالم جهت پرتوهای رادیوتراپی را تنظیم می‌کنند.
دقت بالای این دستگاه، درمان تومورهای سرطانی را که در نقاط حساس بدن نظیر نخاع قرار دارند یا دسترسی به آنها دشوار است، تسهیل می‌کند.
سایبرنایف جدیدترین تکنولوژی جراحی رادیویی ( رادیوسرجری) در دنیاست که میتواند بسیاری از تومورهای سرطانی را در نقاط مختلف بدن درمان کند.
با استفاده این تکنولوژی بسیاری از تومورهای سرطانی که در نقاطی از بدن قراردارند که دست جراحان به آن نمیرسد و یا درمناطق بسیار حساس همانند ساقه مغز، نخاع، پانکراس، ریه و … قرار دارند قابلیت درمان پیدا کرده اند.
متاسفانه تکنولوژی سایبر در ایران کاملا شناخته شده نیست در حالی که هم کنون در بیش از ۱۸ کشور دنیا و ۱۵۰ مرکز فوق تخصصی سرطان دنیا این دستگاه نصب و راه اندازی شده و تا کنون بیش از ۴۰ هزار بیمار سرطانی در شش سال گذشته با سایبرنایف درمان شده اند
سایبرنایف بوسیله بازوی روباتیک خود، پرتوهای انرژی پرقدرت را از مسیرهای چندگانه به محل دقیق تومور حمله و موجب نابودی آن میشود. به وسیله این روش درمان، میزان عوارض جانبی تا مقدار بسیار زیادی کاهش پیدا می کند زیرا این دستگاه روباتیک سعی می کند پرتوهای تابشی را به محل دقیق تومور بتاباند و از درگیر کردن بافتهای سالم آن خوداری می شود.
به علاوه، تکنولوژی جدید سایبر نایف میتواند هدف های متحرک مانند سرطان ریه را هم به آسانی نابود کند. این دستگاه قابلیت تنظیم بر اساس حرکات مرتب سینه هنگام نفس کشیدن را دارد. این باعث میشود که دیگر نیازی به نگهداشتن نفس توسط بیمار نباشد و درمان با سرعت بیشتری پیش رود. بدون هیچ برش و یا بیهوشی در طول درمان، اکثر بیماران میتوانند پس از پایان جلسه رادیوسرجری به زندگی عادی خود برگشته و به فعالیت روزانه خود بپردازند.
هدف‌گیری تومورها در سایبرنایف با دقت بیشتری، نسبت به شیوه‌های معمول صورت می‌گیرد. سایرنایف نخستین بار در سال ۱۹۹۰ معرفی شد. اولین بار از روبات «فانوک» ساخت ژاپن در سایبرنایف استفاده شد اما سیستم‌های مدرن‌تر از روبات آلمانی موسوم به KUKA KR 240 استفاده می‌کنند.
دور بیمار، دوربین‌های اشعه ایکس‌ای قرار داده می‌شوند که موقعیت آناتومیک عضو هدف را به دقت مشخص می‌کنند، موقعیت بدن، با جایگاه توده که به وسیله سی‌تی یا MRI مشخص شده است، مقایسه میشود و یک برنامه کامپیوتری با دقت بازوی روبات را هدایت می‌کند، طوری که پرتو با دقت به توده تابانیده شود.
برای انجام فرایند سایبرنایف از شیوه‌های مختلفی استفاده میشود، مثلا در مورد توده‌های واقع در حفره جمجمه از سیستمی موسوم به ۶D skull استفاده میشود. با این شیوه میزان دقت سایبرنایف به نیم میلیمتر می‌رسد.
اما در مورد توده‌های نخاع یا ریه، اوضاع اندکی متفاوت است، از آنجا که مهره‌های نسبت به هم حرکت می‌کنند و ریه هم در حین تنفس منبسط و منقبض میشود، بر خلاف جمجمه که استخوان‌هایش نسبت به هم ثابت هستند، باید از سیستم دیگری استفاده شود، این سیستم Xsight نام دارد.
به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، کار دیگری که برای تعیین محل دقیق ضایعه در بافت نرم می‌توان انجام داد، علامت‌گذاری محل با نشانه‌های طلایی است. طلا به خاطر سازگاری زیستی و چگالی بالا و در نتیجه مشخص شدن آسان‌اش با اشعه ایکس انتخاب میشود. این نشانگرها با رادیولوژی مداخله‌ای یا جراحی در بدن کار گذاشته می‌شوند. البته بین کاشت این راهنماها و استفاده از سایبرنایف نباید فاصله زیادی بیفتد چون ممکن است این علایم حرکت کنند.
اما برای نابود کردن تومور اعضایی که حین عمل ثابت نیستند و حرکت می‌کنند مثل با تومور ریه و پانکراس باید چه کار کرد؟
اگر از فناوری مناسبی استفاده نشود، در حین پرتودرمانی، اعضای سالم مجاور توده، هم در معرض توده قرار می‌گیرند و میزان پرتودهی توده هم کاهش می‌یابد.
برای این منظور، از سیستمی به نام سیستم همگام‌سازی استفاده میشود. در این شیوه الیاف اپتیکی روی پوست شکم قرار داده می‌شوند که حرکت شکم را حین پرتودهی مشخص می‌کنند، یک الگوریتم کامپیوتری میزان حرکت شکم را محاسبه می‌کند و به بازوی روباتیک دستور می‌دهد که متناسب با حرکت شکم، تغییر حهت دهد.
نکته مهم دیگر این است که در روش‌های پرتودرمانی روتین ممکن است به جلسات روزانه نیاز داشته باشند که ممکن است نهایتا چند هفته طول بکشند اما با ساییرنایف می‌توان در یک تا پنج جلسه کار را تکمیل کرد. بر اساس ماهیت تومور می‌توان سایرنایف را به تنهایی یا در ترکیب با جراحی یا شیوه پرتور درمانی کل مغز مورد استفاده قرار داد.
تحمین زده میشود تا به حال حدود چهل هزار بیمار با استفاده از سایبرنایف درمان شده باشند. و احتمالا در سراسر جهان بیش از ۱۵۰ مرکز سایبرنایف وجود دارد. این در حالی است که در ایران فعلا مرکز سایبرنایف وجود ندارد و به همین خاطر، بیماران بایستی به خارج از کشور بروند. این در حالی است که تنها در ایالات متحد امریکا بیش از ۱۰۰ مرکز سایبرنایف وجود دارد و ۵۰ عدد دیگر در اروپا ؛ کشورهای شرق آسیا و تعدادی نیز در آسیا و افریقا وجود دارد .
